Eerder werkte Kirsten Kossen als consultant en beleidsmedewerker bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en sinds 2021 bij ASN Bank. Op het kantoor van de ASN Bank in Den Haag spreken we haar over uitbuiting en moderne slavernij.
De expert mensenrechten is er verbaasd over: op gigantische schaal worden kinderen, vrouwen en mannen uitgebuit voor de Nederlandse economie. Toch is het geen onderwerp dat bovenaan de politieke agenda staat. “We hebben het niet over een abstract probleem, het zijn gewoon ménsen die in fabrieken tot hun knieën in de chemische zooi staan.”
Er is veel discussie over klimaatverandering. Intussen hoor je weinig over moderne slavernij. Is dat een blinde vlek?
“Ja, dat is absoluut zo. Die blinde vlek is wel te verklaren. Bij klimaat kunnen we allemaal de koppeling maken naar wat we zien in het weer. Mensen zijn zich daarom bewuster van dit probleem. Het is dubbel dat er zoveel minder aandacht is voor moderne slavernij. Want we hebben het gewoon over ménsen. Vaak gaat het zelfs om kinderen, zoals de kinderen die kobalt winnen in mijnen voor de batterijen van onze telefoons. We zijn met hen verbonden. Veel producten die we kopen bestaan uit duizenden stukjes die op tientallen plekken verwerkt zijn.”
Wat doen jullie als bank om moderne slavernij tegen te gaan?
“De ASN Beleggingsfondsen kiezen er bewust voor om enkel te beleggen in ondernemingen die mensenrechten respecteren en gedwongen arbeid tegengaan. Verder richten we ons nu vooral op vooruitgang boeken bij kledingbedrijven. Van de kledingindustrie weten we dat gedwongen arbeid of slechte arbeidsomstandigheden een belangrijk risico is. We gaan met die bedrijven in gesprek en houden data bij over het betalen van een leefbaar loon, daarvoor hebben we speciale methodologie ontwikkeld. Dat doen we niet alleen, om onze invloed te vergroten hebben we met enkele andere investeerders het Platform Living Wage Financials (PLWF) opgericht, inmiddels zijn we met negentien financiële instellingen en we groeien nog steeds.
De lusten en de lasten zijn nu nog heel oneerlijk verdeeld in de kledingketen. Beursgenoteerde modemerken, zoals H&M en Adidas, verdienen het geld, terwijl de arbeiders die hun kleding in fabrieken elders maken slechts een schijntje betaald krijgen. Ze kunnen hun gezin geen gezond eten geven of een dak boven het hoofd bieden.
We ontdekten dat gesprekken niet genoeg zijn om de positie van arbeiders structureel te verbeteren. In de zomer van 2022 hebben we daarom, samen met diverse partners, het initiatief genomen voor een Europese wet die een leefbaar loon afdwingt voor alle miljoenen makers in de kledingindustrie: Good Clothes Fair Pay. Als 1 miljoen mensen in de EU dit initiatief ondertekenen, wordt het in behandeling genomen door de Europese Commissie. We hebben nu ruim 124.000 handtekeningen, dus er is nog het een en ander nodig om tot een miljoen te komen. Maar ik heb er vertrouwen in. In Nederland hebben we een vliegende start gemaakt, nu zie je dat het ook in andere EU-landen op gang komt.”
Een Nederlands wetsvoorstel om uitbuiting in productieketens tegen te gaan (de IMVO-wet), deed veel stof opwaaien. Diverse bedrijven waarschuwden dat de wet het vestigingsklimaat zou verslechteren. Boskalis dreigde zelfs uit Nederland te vertrekken als de wet er kwam. Hoe zie je dat?
“Ik ben het absoluut niet eens met die kritiek op de IMVO-wet. Want wat is het alternatief? Wil je dan een vestigingsklimaat dat alleen mogelijk is ten koste van milieu en mensenrechten elders? Als het gaat over je eigen mensen - je vrouw, je kinderen, je buren - zou je deze discussie niet voeren. Dan is het helemaal geen vraag of je die wel of niet moet uitbuiten.
Ik zou zeggen: Laat zien hoe jij een goed vestigingsklimaat kunt bouwen mét respect voor mensenrechten en milieu. Dat vind ik veel volwassener dan dat je je verschuilt achter argumenten van: ja maar, dan gaan zij naar het buitenland.
Het is een angstbeeld dat gecreëerd wordt. Alsof het respecteren van mensenrechten het vestigingsklimaat verslechtert. Wat maakt een goed vestigingsklimaat? Stabiliteit, goed geschoolde werknemers, ruimte om je te vestigen, goede aanvoerlijnen, wegen en internet.
Ik moet wel zeggen: nadat Boskalis zich roerde, is er heel veel aandacht gekomen voor arbeidsuitbuiting en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De discussie heeft door Boskalis een heel mooi platform gekregen.”
Wat kunnen consumenten doen om uitbuiting en moderne slavernij tegen te gaan?
“Natuurlijk kunnen consumenten allerlei keuzes maken. Maar de verantwoordelijkheid voor de grootschalige uitbuiting die plaatsvindt, ligt uiteindelijk niet bij de consument. Die heeft het probleem niet veroorzaakt en hoeft het dus ook niet op te lossen. De mensen die het systeem maken en beheren, zij moeten het oplossen.
De consument staat vaak machteloos. Zelf ervaar ik dat ook. En je moet maar genoeg geld hebben om eerlijke, duurzame keuzes te maken. Als ASN Bank willen we consumenten wel inspireren om kleine stappen te zetten. En we geven als bank handelingsperspectief: klanten kunnen via de ASN Beleggingsfondsen beleggen in bedrijven die mensenrechten respecteren. Daarnaast kunnen ze hun stem laten horen, bijvoorbeeld door ons burgerinitiatief Good Clothes Fair Pay te ondertekenen. Maar we willen zeker niet dat consumenten vanuit een schuldgevoel gaan handelen. De oplossing moet uiteindelijk bij de politiek en bedrijven vandaan komen.”
Wat zie je als de belangrijkste sleutel om uitbuiting in productieketens tegen te gaan?
“Ik denk niet dat er één sleutel is. Nu gaat het tegengaan van uitbuiting op basis van vrijwilligheid, maar dat levert nauwelijks resultaat op. Wetgeving is dus cruciaal, maar het is ook niet de heilige graal. Er is meer nodig. Ik hoop dat er steeds meer mensen komen die zien dat het systeem waarin mens en milieu worden uitgebuit niet houdbaar is. Ik hoop dat die beweging steeds groter wordt. Dat er met de nieuwe generaties een omslag komt en rechten van arbeiders gerespecteerd worden.
Daarnaast geloof ik erg in de kracht van samenwerking. Samen kun je zoveel meer dan in je eentje. Dat zie ik ook in de financiële wereld. Als je zorgt dat er geen geld gaat naar uitbuiting of vervuilende industrie, dan houdt die business gewoon op. Je bereikt weinig als alleen ASN die financiering stopzet. Maar dat is anders als veel banken en pensioenfondsen dat ook doen - met die enorme bulk aan investeringsgeld die ze hebben. Bij fossiele energie merk je nu dat er een verandering gaande is. Steeds meer pensioenfondsen zeggen: eigenlijk is het niet langer verantwoord daarin te investeren. Bij arbeidsuitbuiting en moderne slavernij geloof ik dat die omslag er ook komt.”
Wetgeving is een traag proces. Dat geldt in Nederland, maar nog sterker voor Europese wetgeving waar jullie mee bezig zijn. Is dat niet heel frustrerend?
“Ja, het is frustrerend dat de tegenkrachten zo sterk zijn. Grote bedrijven kunnen eenvoudig een blik lobbyisten opentrekken die wetgeving tegenhouden of flink vertragen. Dat vind ik echt schandalig. Toch houd ik moed. Omdat ik merk dat wij steeds meer medestanders krijgen. De groep die uitbuiting wil tegengaan, wordt steeds groter.
Zo’n proces lijkt tergend traag te gaan als je er middenin zit. Maar als je naar een langere periode kijkt, worden er grote stappen gezet. Je ziet nu dat bedrijven als Zeeman initiatieven ontplooien om uitbuiting in hun productieketens tegen te gaan. Het is geweldig dat er zulke voortrekkers opstaan - bedrijven die laten zien dat het mogelijk is. ASN Bank is daar zelf eigenlijk ook een voorbeeld van. Dertig jaar geleden zeiden mensen: ‘Je kunt écht geen bank runnen als je niet in fossiele energie investeert.’ Vervolgens laat je zien dat het wél kan. Het is mooi om te zien dat er, onder andere in de kledingindustrie, zulke voortrekkers opstaan. Zij laten zien dat het mogelijk is: een betaalbaar product aanbieden, winst maken én mensen eerlijk betalen. Nu zijn het nog maar een paar bedrijven, maar ik geloof dat die beweging heel groot kan worden.”
Tekenen voor het Europees burgerinitiatief om een leefbaar loon voor kledingmakers voor elkaar te krijgen? Ga naar www.asnbank.nl/kledingindustrie.